#esej

Skarby z wundertutki

Choć pastor Lorek z Cecenowa w 1821 roku pisał o swych parafianach: „Nigdy nie usłyszysz, aby Kaszuba śpiewał cośkolwiek. Milczący, bez radości i bez myśli przechodzi on przez drogę żywota”, Kaszubi to ludzie czuli i wrażliwi. I potrafiący tę czułość wyrazić.

Oddolny punkt słyszenia?

Zachowywanie ciszy jest umiejętnością społeczną bezpośrednio powiązaną z normami dziewiętnastowiecznego teatru życia codziennego, a dla niewidzialnych aktorów – dosłownie złotem, bo wiąże się bezpośrednio z ich wypłatami.

W lesie – znaczy u siebie

Dla jednych to ucieczka od miejskiego zgiełku czy codziennej rutyny, dla innych reset i ładowanie baterii. Jedni lubią wpatrywać się w żar ogniska, inni – słuchać szumu liści i gapić się w gwiazdy. Dlatego czasem po prostu rzucają wszystko i wychodzą do lasu.

Kultura jako broń

Pełnowymiarowy atak na Ukrainę, rozpoczęty 24 lutego 2022 roku, Rosji nie wyszedł. „Operacja specjalna” – w założeniu parodniowa – spotkała się z oporem, który trwa do dziś.

i   | /\//\/|

      |/\//\/|

/|\\| \[ |\]\\__ |\|¦|\[]| \ /|\[ // _I|\\\|] \|¦\/|||/ [\|¦_ _¡|\\|\]`

Jak działa działanie?

Aktywizm, czyli co? Coraz częściej biogramy osób działających we współczesnym życiu literackim zawierają określenie: „aktywistka literacka” / „aktywista literacki”.

Po śladach

Jesienią 2024 roku przy Długiej 35 zostały powołane trzy ekspedycje tropiące. Trzy spotkania-śledztwa w poszukiwaniu pisarskich i czytelniczych strategii zdolnych do rozsupływania splotów tożsamości-pamięci-historii w literaturze najnowszej.

Jasnowidzący

Podstawowym tematem prozy Pawła Hellego jest nieobecność, to, co zniknęło, czego brak. Jeszcze bardziej niż kultury kaszubskiej, czy kultury menonitów, dotyczy to kultury żydowskiej.

Wbrew regułom (grania)

Wbrew pozorom Hoffmanna nie przerażają różne urządzenia samoistnie generujące dźwięki. Tym, co budzi jego sprzeciw, są przede wszystkim urządzenia wygrywające automatycznie powtarzalne frazy, ustanawiające stałe relacje i niejako kontrolujące ludzkie poczynania.

Solo journaling, czyli gry pamiętnikarskie

Wymyśl dowolną postać i opisz ją w dwóch zdaniach. Następnie rzuć monetą. Jeśli wypadnie orzeł, opisz, jak spotyka ją coś radosnego; jeśli reszka – coś smutnego. Potem rzuć jeszcze raz i dopisz kolejne wydarzenie, łączące się z poprzednim i o nastroju zależnym od wyniku rzutu.

Eksplozja talentu

Debiutancka powieść Huellego, w której pojawiają się sceny zadziwiających eksplozji materiałów wybuchowych, sama była eksplozją – eksplozją talentu.

„Co cię boli?!” Rap jako współczesna poezja

Coraz częściej dawało się usłyszeć sformułowanie, jakoby rap był nową poezją. I choć niewątpliwie jest w tym zawarta prawda, nigdy nie potrafiłem w pełni się z tym zgodzić.

Balonem z Księżyca do Gdańska

Gdańsk zwykle pozostawiany jest na uboczu opowieści o początkach baloniarstwa na ziemiach polskich, tymczasem i tutaj dotarło „balonowe szaleństwo”. Pierwszy gdański pokaz balonowy odbył się 24 marca 1784 roku. Konstruktorem obiektu był niejaki Jacob Kapss, „lokalny miłośnik sztuk mechanicznych”.

Pisarz, któremu pomyliły się kroki

„Raz w życiu pomyliły mi się kroki i od tego czasu chodzę krzywo” – dziewięćdziesiąt lat od urodzin Marka Hłaski te słowa, pochodzące z opowiadania Ostatni do raju, wybrzmiewają profetycznie w kontekście jego tragicznego życiorysu.

Zrodzone w „czarnej dziurze”

Paweł Huelle, rocznik 1957, kończył studia polonistyczne w roku 1981. Jego przeżyciem pokoleniowym, oprócz pierwszej pielgrzymki papieża do ojczyzny, była rewolucja Solidarności oraz kontrrewolucyjna na nią odpowiedź generałów wojska i milicji – jedynej już wówczas ostoi komunistycznej władzy.

Wyszywanki

Przetrwały wojny, rewolucje i przeprowadzki. Przeleżały dziesiątki lat w pudełkach po czekoladkach, w starych albumach, wsunięte w czarne, kartonowe narożniki, wrzucone luzem do pudeł i pudełek. Zdjęcia, listy, dokumenty – skrawki życia moich przodków.

Brzydkie słowo na „p”

Polska przypomina placek wyjęty z nierówno nagrzewającego się piekarnika – ciasto z jednej strony zaczęło się już przypalać, podczas gdy z drugiej wciąż jest surowe.

Trwanie tajemnicy

Ośrodkową intuicją, wokół której zazwyczaj krążył Paweł Huelle, było przeczucie, że to, co niewidzialne, istnieje i może zostać zobaczone – także dzięki literaturze. Tę intuicję autora Weisera Dawidka wyczuwała krytyka, czy raczej kilku krytyków o szczególnej wrażliwości.

Wolałabym, żeby to był sen

Początkowo mówiłam dużo. Krzyczałam przez tekst, płakałam tekstem. Stawiałam swoim tekstem opór, broniłam się, nawet chciałam tekstem zabić.

Я би хотіла, щоб це виявилося сном

Спочатку я багато говорила. Кричала через текст, плакала текстом. Відбивалась, захищалась, і навіть хотіла убити текстом.

Co kot naczytał…

Większość z tekstów roszczących sobie prawo do miana recenzji okazuje się opinią, a opinię może mieć każdy. Co więc sprawia, że w wyborze naszych lektur kierujemy się zdaniem innych czytelników i czytelniczek, a nie fachowców? Brak krytyki literackiej w Polsce.

Najgorsza tortura… O Przybyszewskiej i hałasie

Przybyszewska uosabia nowoczesny podmiot słuchający: to właśnie w jej nadwrażliwości audialnej odbija się coś, co można by określić mianem „dźwiękowej nowoczesności”, ale także kulturowe lęki i dyskursy epoki oraz jak najbardziej rzeczywiste szkodliwe oddziaływanie nowoczesnej audiosfery.

Stojąc na ramionach olbrzymek

Choć wychowana na literaturze podróżniczej i reporterskiej, nie miałam dobrych kobiecych wzorców. To mężczyźni ruszali w nieznane. Świat, o którym czytałam, który oglądałam w telewizji, był opisywany męskim głosem i z męskiej perspektywy. Dopiero wiele lat później zaczęłam odkrywać historie kobiet.

Czy będziesz wiedział, co przeszedłeś?

Raz zapodziała się na kilka lat, na szczęście potem się odnalazła. Mapa Polski, na której od dzieciństwa (to jest od roku 1986) zaznaczałem kółkami miejsca, w których byłem. Tak to się zawsze odbywało – chciałem być, byłem, a potem miałem to w pamięci.

Cisza, czyli poszukiwanie

Zgodnie z retoryką prasy drugiej połowy XIX wieku dźwięki są największym wrogiem ludzi pracujących (przez owych ludzi pracujących rozumie się pracujących umysłowo mężczyzn i określenie to nie ma w tym dyskursie związku z robotnicami i robotnikami fabrycznymi czy rzemieślnikami i rzemieślniczkami).

Kaszuby w stylu noir. Fotoesej

W kaszubskim lesie przeważają ciemne miejsca. Mrok sprawia, że człowiek czuje się tam zagubiony, choć wcale nie stracił orientacji w terenie. Panami tego lasu są małe zwierzęta: owady, gryzonie, gady, ledwo dostrzegalne, więc trudne do nazwania. Igrają wśród drzew i runa, jak światło i cień.

O wydostawaniu się z ciemnych głębin

Po wybuchu pandemii „wirusa z Wuhan” świat zamarł. Człowiek stał się en passant nurkiem opadającym w głąb akwenu, gdzie słabnie strumień światła słonecznego. Ograniczenia epidemiczne mogły się kojarzyć z freedivingiem, były jak zejście na wstrzymanym oddechu ku ciemnej i głuchej głębinie.

Polowanie na podwory

Kryją się w gąszczu. Otoczone morzem pokrzyw, żywopłotami z dzikich jeżyn, armią przeciskających się do światła drzewnych samosiejek. Kiedy się zbliżasz – łypią na ciebie ponurą nicością okien, zioną chłodem zgrzybiałego wnętrza. Ale możesz być spokojny: nic ci nie zrobią. Od dawna nie żyją.

Horror vacui, czyli szkoda, że państwo to słyszą

Pomysł, żeby podczas transmisji z meczu ktoś opowiadał nam to, co właśnie oglądamy, był właściwie koniecznością – choćby dlatego, że w pionierskich latach transmisji telewizyjnych naprawdę nie było zbyt wiele widać.

Polska różnorodność w trójmiejskiej soczewce

Tegoroczny Trójmiejski Marsz Równości był wydarzeniem szczególnym. Po raz pierwszy manifestacja przeszła pod patronatem oficjeli wszystkich trzech miast. I nastąpiło to w momencie równie przełomowym dla trójmiejskiej historii: kiedy Gdańsk, Sopot i Gdynia nie mają prezydentów, lecz prezydentki.