Gdańsk Miasto Literatury to miejski (a także międzymiastowy i niemiejski) program kulturalny, który powstaje w przekonaniu, że kulturę książki, a także osoby tworzące literaturę i z niej korzystające warto wspierać systemowo.

Projekt jest finansowany z dotacji miasta Gdańska.

Uruchomiony w maju 2022 roku program Gdańsk Miasto Literatury to nowe zobowiązanie kulturalne Gdańska, które wynika z przekonania władz miasta, że kultura książki, a także osoby tworzące literaturę i z niej korzystające potrzebują systemowego wsparcia i na nie zasługują. Uznano, że do skutecznej realizacji tego zadania potrzebny jest doświadczony zespół, osobny namysł i unikalna strategia. Przygotowaniami kieruje pełnomocnik prezydent Gdańska, Marcin Hamkało. Pierwszy etap to konsultacje środowiskowe, czyli spotkania z zaproszonymi na „burze mózgów” pisarzami, redaktorami, wydawcami, bibliotekarzami czy animatorami kultury. – Chcemy pomóc wzajemnie zobaczyć się ludziom literatury i wspólnie z nimi zastanowić się nad najskuteczniejszymi sposobami wspierania gdańskiego pola literackiego. Szukamy rozwiązań systemowych, które pomogą rozwijać życie literackie i integrować środowiska twórcze Gdańska – mówi Hamkało.

Jesienią 2022 roku premierę miał serwis www poświęcony wydarzeniom, miejscom i postaciom literackim Gdańska. Przygotowywane są wspólne dla gdańskich wydarzeń ogólnopolskie działania promocyjne. Zespół projektowy pracuje obecnie przy Długiej 35 nad programem przyszłego Domu Literatury, który powstanie w dawnym Zespole Dobroczynności i Sierot na Osieku (ul. Sieroca 6-8). Przez kilka ostatnich lat działał tam oddział Gdańskiej Galerii Miejskiej pod nazwą Dom Chodowieckiego i Grassa. Program placówki będzie teraz rozbudowany także o inne postaci ważne dla gdańskiej literatury.

Na początku lipca 2022 po wielu latach przygotowań rozpoczął się remont siedemnastowiecznych zabudowań sierocińca. Potrwa 4 lata. Przyszły Dom Literatury zajmie się nie tylko historią gdańskich pisarzy (powstanie tu stała wystawa im poświęcona), ma także pomagać tworzyć nową literaturę gdańszczan i o Gdańsku – różnorodną gatunkowo, na różnych poziomach zaawansowania, od młodzieńczych zabaw z tekstem po wielotomowe, zapewne mroczne, epickie sagi. Dom będzie inspirował i wspierał rozwój talentu i umiejętności osób zajmujących się pisaniem, przekładaniem, redagowaniem, ilustrowaniem, publikowaniem, analizowaniem i ekranizowaniem książek. Zapewni gdańskim pisarzom i pisarkom profesjonalne wsparcie prawne i promocyjne, będzie rozwijać rzetelną krytykę literacką. Opracuje i będzie promował programy twórczego pisania dla dzieci i młodzieży. Udostępni prywatne archiwa pisarzy, przygotuje publikacje poświęcone literaturze Gdańska. Zaprosi do wspólnej pracy rezydentów z Polski i z zagranicy.

– Miasto samo się nie opowie – mówi Marcin Hamkało. – Nie wolno dopuścić, żeby jego opowieść się zestarzała, żeby przestała być atrakcyjna. Opowieść miasta to jego tożsamość, trzeba o nią dbać. Warto zapisywać ją ciągle na nowo, w języku każdego kolejnego pokolenia, na możliwie wiele autorskich sposobów.

Na realizację części tych planów nie będziemy musieli czekać do zakończenia remontu Sierocińca. Zanim przy ul. Sierocej na Osieku powstanie Dom Literatury, jego program będzie rozwijany w kamienicy Lwi Zamek przy ul. Długiej 35, skąd w marcu 2022 roku władze Gdańska wyprosiły Federację Rosyjską. Przez kilkadziesiąt lat mieściła się tutaj placówka promująca najpierw radziecką, a następnie rosyjską wizję kultury. Teraz w ramach programu Gdańsk Miasto Literatury realizowany jest tu projekt Wolne Słowo, odwołujący się do wartości takich jak wolność twórcza i prawo do prawdy. Tytuł projektu nawiązuje do historii zbombardowanego przez Rosjan legendarnego charkowskiego Domu Słowo, „pomnika” artystycznej awangardy. Celem gdańskiego projektu jest pokazanie społecznej niezbędności literatury, rozwijanie dzięki niej praktycznych umiejętności samodzielnego, krytycznego myślenia. Przeciwstawienie się systemowemu wychowaniu do obojętności i tresowaniu do nienawiści. Wolne Słowo i Gdańsk Miasto Literatury przy Długiej 35 to w tworzenie nowego miejsca twórczego dialogu: czytelni, klubu literacko-artystycznego i programu wydarzeń realizowanych przede wszystkim we współpracy międzynarodowej, ze szczególnym akcentem na twórczy dialog Polski i Ukrainy.