Co przywieje wiatr od morza?

Całość odbywała się w akompaniamencie jazzowego kontrabasu Macieja Sadowskiego. Teksty nominowanych autorów i autorek czytał aktorski duet z Teatru Wybrzeże – Małgorzata Brajner i Piotr Łukawski. Spotkanie, choć (zbyt?) długie, było dosyć angażujące, jednocześnie pozostawiło niedosyt. Zabrakło przestrzeni na większą interakcję pisarzy z widownią. Trudno jednak się dziwić – przedstawiono aż osiem spośród dziewięciu nominacji.

O książkach wszystkich dziewięciorga półfinalistek i półfinalistów kilka zdań przed nadchodzącą galą finałową.

Gdy czytam, połykam cudze głosy

Przechodząc przez próg, zagwiżdżę Wiktorii Bieżuńskiej (Wydawnictwo Cyranka) wpisuje się w nurt literatury traktującej o doświadczeniu traumatycznego dzieciństwa: niejasne lub wręcz toksyczne relacje z rodzicami, niezrozumienie, groza i przemoc – nie ta ekscesowa, ale zwyczajna, ukazana jako pewna ciągłość, codzienność. Trwoga dzieciństwa, jak można sądzić, jest dla wielu pisarzy i pisarek urodzonych po roku 1989 nie tylko przykrym jednostkowym przeżyciem, ale również pokoleniową traumą.

W powieści Bieżuńskiej próżno doszukiwać się naiwnej czy nadmiernej psychologizacji postaci. Czytelnik wchodzi w niemal behawiorystycznie ukazany świat zmysłów dziecka, które poprzez odkrywanie własnego autonomicznego języka i wzmożoną pracę wyobraźni stara się zwyciężać niejasność świata – dorasta. Próbuje odzyskać swoją podmiotowość w przytłaczającej rzeczywistości kreowanej przez dorosłych.

Za tę debiutancką powieść autorka została nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia i Nagrody Literackiej Nike. Odebrała także wyróżnienie w tegorocznej edycji Nagrody Literackiej im. Witolda Gombrowicza, przyznawanej debiutantom. Ponadto została doceniona przez czytelników, znalazłszy się wśród nominowanych w kategorii „Odkryć Empiku 2022”.

To jest rzeczywistość – codziennie nowa

Poezja Tadeusza Dąbrowskiego, autora nominowanego do nagrody zbioru To jest fajka. Wiersze z lat 1999–2020 (PIW), niewątpliwie wyraża pewien fundamentalny „głód realności”. Sugeruje to już sam tytuł książki, stojący w opozycji do znanego obrazu René Magritte’a – To nie jest fajka (Ceci n’est pas une pipe). W tym kontekście tytułowe stwierdzenie staje się rodzajem manifestu i – jak w trakcie wieczoru określił to sam autor – osobistą deklaracją wojny wydanej postmodernizmowi. Deklaracją, która nie prowadzi do oskarżeń i walki, lecz nastawia się na odkrywanie świata. Poezja jest ruchem myśli, który wyrywa człowieka z nadmiaru i złudnego dobrostanu ducha – jest cudem, który sprawia, że rzeczywistość każdego dnia zaczyna istnieć na nowo.

Kiedy człowiek planuje, Bóg otwiera szampana

Chodź ze mną (Świat Książki) Łukasza Orbitowskiego to pastisz przepełnionych akcją powieści szpiegowskich z domieszką literatury science fiction i romansu. Opowieść w opowieści, utkana z mniejszych opowieści, która przełamuje monolityczny obraz szarej i ponurej rzeczywistości Polski Ludowej.

Na spotkaniu autor sam siebie określił mianem „pisarza małej wyobraźni” – czym dobitnie udowodnił dystans do siebie i swojej twórczości, ale także wskazał na własną metodę twórczą. To pisarz, który czerpiąc inspirację z bogactwa historii (zimna wojna) czy anegdoty (UFO w gdyńskim porcie), jest w stanie wykreować bogatą rzeczywistość alternatywną, balansującą na pograniczu fikcji i faktu – i stworzyć swoistą legendę.

Łukasz Orbitowski jest laureatem Paszportu „Polityki” 2015 za powieść Inna dusza, nominowanej również do Nagrody Literackiej Nike oraz Nagrody Literackiej Gdynia. Najnowsza książka Orbitowskiego zajęła w plebiscycie czytelników serwisu lubimyczytać.pl drugie miejsce w kategorii literatura piękna.

Każdy z was nosi w duszy piętno pegeeru

Powieść Pawła Radziszewskiego Niepowinność (Wydawnictwo SQN) stawia przed czytelnikiem wiele pytań natury deterministycznej. Czy rzeczywiście mamy wpływ na to, kim będziemy, skoro nie możemy podjąć decyzji, w jakiej rodzinie, gdzie i kiedy przyjedziemy na świat? Czy nasz los nie jest już z góry przesądzony przez szereg niezależnych od nas uwarunkowań? Jesteśmy budulcem stereotypu czy tylko jego produktem? A może jednym i drugim?

Pegeerowskie osiedle w fikcyjnym Furcie – głęboka prowincja, koniec świata nie tylko w sensie geograficznym, ale też społeczno-gospodarczym – to przestrzeń zamknięta i samowystarczalna, swoista autarkia, modelowe społeczeństwo bezklasowe. Ale to wszystko jest tylko złudzeniem, mrzonką. Niepowinność opowiada o cichej apokalipsie, powolnym i niedramatycznym rozkładzie obowiązującego układu sił, przyzwyczajeń i wywróceniu stosunków społeczno-ekonomicznych.

Śladem gdańskich rzygaczy

Karolina Ubych, autorka wydanej przez Marpress książki Sonia, Piotrek i tajemnica rzygaczy (za ilustracje i projekt okładki odpowiada Karolina Salamon), nie mogła niestety uczestniczyć w spotkaniu. Szkoda, bo w gronie nominowanych autorów jest kolejną debiutantką i jedyną osobą spośród nominowanych, której propozycja mieści się w granicach gatunku literatury dziecięcej (jak deklaruje wydawca, książka przeznaczona jest dla dzieci w wieku 9–12 lat). W dodatku jest to książka przygodowa z subtelnymi elementami kryminału – mamy do czynienia z zaginięciem w niewyjaśnionych okolicznościach i zagadką terenową w tle. Pytań do autorki byłoby więc z pewnością niemało. Tymczasem czytajmy Tajemnicę rzygaczy, by dowiedzieć się, jakie sekrety skrywa miasto i co łączy kamienne gargulce ze zniknięciem wujka Sonii. A potem koniecznie wybierzmy się na spacer.

Pourquoi mourir pour…

Autorzy książki Nigdy więcej wojny. 1 września w kulturze pamięci Polski i Niemiec w latach 1945–1989 (Wydawnictwo Scholar) – Waldemar Czachur, Peter Oliver Loew – badają, w jakim stopniu upamiętnianie wybuchu drugiej wojny światowej zostało wykorzystane do rozwijania wspólnej pamięci opartej na dialogu oraz wzajemnym zrozumieniu między narodami. Studium analizuje również wpływ mediów na kształtowanie się zbiorowej pamięci o wybuchu drugiej wojny światowej. Ostatni rozdział książki – a także dopowiedziana na spotkaniu swoista errata Waldemara Czachura – wkracza już w pole historii najnowszej: dotyczy podzielonych reakcji obu państw wobec wybuchu wojny na Ukrainie. Ta nierównomierność jest najświeższym dowodem na fundamentalne różnice w rozumieniu hasła „Nigdy więcej wojny” – ale też na konieczność ciągłego poszukiwania wspólnej płaszczyzny porozumienia w fundamentalnej kwestii pokoju.

Obecny na spotkaniu Waldemar Czachur, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, pracuje w Instytucie Germanistyki, gdzie pełni funkcję kierownika Zakładu Językoznawstwa Germańskiego. Peter Oliver Loew jest pracownikiem naukowym Niemieckiego Instytutu Kultury Polskiej w Darmstadt i od 2002 roku pełni w nim funkcję wicedyrektora do spraw nauki.

Uwielbiał tę ,,ziemię obiecaną” płynącą złotem i krwią…

Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939 (Wydawnictwo WAB) Grzegorza Piątka jest próbą dekonstrukcji mitu założycielskiego polskiej „ziemi obiecanej”. Odrodzone państwo polskie miało okazję wykreowania rzeczywistości od zera: nowy ląd, czysta hipoteka, świeżość i niewinność – pokusa stworzenia przestrzeni idealnej. Książka kwestionuje tę narrację i przedstawia Gdynię jako miasto, które rosło w przestrzeni z określoną tradycją i stosunkami społecznymi; jako soczewkę, która odbijała szereg procesów i problemów społecznych II RP. Co więcej, Piątek dopowiada, że Gdynia stała się czymś na kształt wewnętrznej kolonii państwa polskiego, została wrzucona w mechanizmy i procesy rządzące posiadłościami kolonialnymi – wyzysk i eksploatację, budowanie tradycji morskich, przyzwolenie na złe warunki pracy i niskie zarobki. Ukazuje też naturalistyczny obraz robotników, którzy gołymi dłońmi wykuwają dobro przyszłych pokoleń, mieszkając w robotniczych slumsach sąsiadujących z imponującą modernistyczną architekturą.

Grzegorz Piątek (z wykształcenia architekt, pisarz, publicysta, krytyk, znawca historii i architektury Warszawy) za Gdynię obiecaną zdobył już Paszport Polityki w kategorii literatura, Nagrodę Literacką Gdynia w kategorii esej, a także przyznaną przez czytelników Nagrodę Literacką Nike.

Od dworów do muzeów narodowych

Publikacja Dobromiły Rzyskiej-Laube  Zbiory artystyczne polskich ziemian na Pomorzu Nadwiślańskim od końca XVIII wieku po czasy dzisiejsze (Muzeum Narodowe w Gdańsku) zwraca uwagę na często pomijaną i współcześnie niedocenianą rolę społeczną dawnego kolekcjonerstwa ziemiańskiego. Mimo że niszczone i grabione, zbiory polskich dworów stawały się z czasem zaczątkiem muzeów narodowych na danej ziemi, pełniąc tym samym funkcję kulturotwórczą i spajającą. Praca zbiera i opracowuje rozproszone i niezgłębione do tej pory zasoby źródłowe i przedstawia kolekcje dzieł sztuki zgromadzone między innymi przez: Wacława Mieczkowskiego w Niedźwiedziu, rodziny Działowskich i Gajewskich, hrabiów Sierakowskich w Waplewie Wielkim, a także innych ziemian z Pomorza Nadwiślańskiego.

Gdzie nikt nie widzi

Mariusz przez dwa lata więził żonę w piwnicy. Gdzie byli w tym wszystkim sąsiedzi i przeznaczone do reagowania instytucje państwowe? Reportaż Katarzyny Włodkowskiej Na oczach wszystkich. Historia przypadku polskiego Fritzla (Wielka Litera) to nie tylko skrupulatnie i wnikliwie przygotowany materiał, oparty na dowodach, rozmowach ze specjalistami i najbliższym otoczeniem ofiary, ale także studium mechanizmu społecznego. To również diagnoza zapaści instytucji pomocowych w naszym kraju – niedoszkolonych, niedofinansowych czy po prostu zmęczonych. Zła, które spotyka się z obojętnością i znieczulicą, kręgiem ludzi odwróconych plecami do ofiary.

Katarzyna Włodkowska, dziennikarka, autorka ponad trzech tysięcy publikacji: informacji, wywiadów, reportaży, za reportaż Dom zły z 2017 roku, w którym opisała przypadek polskiego Fritzla, zdobyła nagrodę Grand Press 2017 w kategorii reportaż prasowy. Po wielu latach pracy nad sprawą powyższy reportaż stał się podstawą do wydania książki Na oczach wszystkich.

*

Pomorska Nagroda Literacka „Wiatr od morza” to wyróżnienie, o które mogą się ubiegać książki podmiotowo lub przedmiotowo związane z Pomorzem, wydane w roku poprzedzającym wręczenie nagrody. W 2023 roku spośród około 400 tytułów zgłoszonych do nagrody kapituła Pomorskiej Nagrody Literackiej, pracująca w składzie: prof. Zbigniew Majchrowski, prof. Edmund Kizik, dr Katarzyna Szalewska, Elżbieta Pękała oraz Władysław Zawistowski, wyłoniła nominacje w dwóch kategoriach: Literacka Książka Roku (szeroko rozumiana literatura piękna) oraz Pomorska Książka Roku (publikacje związane tematycznie z Pomorzem). Trzecią kategorię stanowi całokształt pracy literackiej – oceniany jest dorobek pracy twórczej: wartość intelektualna, artystyczna, oddziaływanie krajowe, znaczenie dla regionu, dokonania w dziedzinach pozaliterackich: edukacji, życiu kulturalnym i społecznym oraz popularyzacji literatury, książki i czytelnictwa. Zwycięzców za rok 2022 poznamy 20 października. Nagrody wręczy Marszałek Województwa Pomorskiego Mieczysław Struk.

Od redakcji: Już wiemy, co przywiał w tym roku. Laureatami VI edycji Pomorskiej Nagrody Literackiej zostali:

• Wiktoria Bieżuńska za książkę Przechodząc przez próg, zagwiżdżę (Literacka Książka Roku),
• Katarzyna Włodkowska za reportaż Na oczach wszystkich. Historia przypadku polskiego Fritzla (Pomorska Książka Roku),
• Paweł Radziszewski za Niepowinność (Nagroda Czytelników),
• Mieczysław Abramowicz, pisarz, historyk, badacz dziejów gdańskich Żydów i teatru żydowskiego w Gdańsku (Nagroda za Całokształt Pracy Twórczej),
• Artur Jabłoński, autor między innymi trylogii Namerkóny, Smùgã i Fényks oraz zbioru reportaży Mòje zvjornjenja (Kaszubska Nagroda Literacka),
• Andrzej Zarębski za książkę Między Grudniem a grudniem. Zapiski z internowania (Honorowe Wyróżnienie Jury).