Stasia Budzisz
Niezależna reporterka. Zajmuje się Kaukazem, Europą Wschodnią i Kaszubami. Pisze dla „OKO.press”, „PostPravdy”, „Nowej Europy Wschodniej” i „Tygodnika Powszechnego”. W 2019 roku zadebiutowała książką reporterską Pokazucha. Na gruzińskich zasadach (Wydawnictwo Poznańskie). W 2023 roku ukazał się jej drugi reportaż o rodzinnych Kaszubach, Welewetka. Jak znikają Kaszuby (Wydawnictwo Poznańskie).
Teksty
A może oswajanie niemieckości wiedzie przez cmentarze?
Rozmowa z Tomaszem Słomczyńskim, autorem reportaży Kaszëbë (2021), Sopoty (2023) i Delta. Przez Żuławy (2025) – wszystkie ukazały się w wydawnictwie Czarne – otwierająca cykl rozmów „Lęk przed Niemcem”.
Jedna trzecia ziem, które dziś należą do Polski, ma niemieckie dziedzictwo. Różnie próbowano te ziemie określać. Za czasów Polski Ludowej nazywano je odzyskanymi albo północno-zachodnimi, ubierano w opowieść o Piastach i powrocie do macierzy. Tyle że w tej historii ciągle coś zgrzytało, nie pasowało, uwierało.
Teraz, w trzecim pokoleniu po drugiej wojnie światowej, znów próbujemy się z tym jakoś ułożyć. Szukamy języka i staramy się w nim te ziemie i tę historię okiełznać, zrozumieć. Ale ciągle napotykamy przeszkody. Niejednoznaczność nie chce dać się upchnąć w jakieś ramy. Nie chce się dookreślić.
Do tego wszystkiego dochodzi strach.
Niemieckie kojarzy się z wojną, Hitlerem, dziadkami z Wehrmachtu i okupacją. Niemieckie jest rewizjonistyczne i tylko czyha na to, by zniszczyć Polskę i Polaków. Tak przynajmniej przedstawiają to konserwatywni politycy.
Ale jednocześnie niemieckie nie daje o sobie zapomnieć. Wyłazi niemal z każdego kąta na (po)niemieckiej ziemi. Tu objawi się w napisie, tam wyjdzie z płyty nagrobnej, gdzieś indziej wypadnie z szafy i odsłoni faszystowską swastykę na starej fotografii czy babcinej porcelanie, a czasami będzie to zupełnie apolityczny pojemnik na ryż. I z jednej strony budzi niepokój, a z drugiej ciekawość, bo przecież jest jawnym dowodem na to, że ktoś tu był przed nami. I ten ktoś był inny.
Cykl „Lęk przed Niemcem” jest próbą zrozumienia, z czego wynika polski brak akceptacji niemieckiej historii dzisiejszych polskich ziem. Jest też próbą zmierzenia się z niemieckim dziedzictwem kulturowym i próbą wpisania go w naszą teraźniejszość. Próbą jego akceptacji.
U podłoża romantyzmu leży pragmatyzm
Rozmowa z Piotrem Oleksym, autorem książki Odłamki gwiazd. Podróż do latarni morskich (Dom Literatury w Łodzi, Łódź 2025).
Prawda o Róży
Rozmowa z Weroniką Kostyrko, autorką książki Róża Luksemburg. Domem moim jest cały świat (Marginesy, Warszawa 2024).
Gdynia. Zwyczajne miasto
Rozmowa z Aleksandrą Boćkowską, autorką reportażu Gdynia. Zawsze pierwsza (Czarne, Wołowiec 2025).
Polska też miała swoje kolonie
Rozmowa ze Sławomirem Sochajem, autorem książki Niedopolska. Nowe spojrzenie na Ziemie Odzyskane (Filtry, Warszawa 2024).
Księgi plugawe
Rozmowa z Grzegorzem Wysockim, czytelnikiem z zawodu, dziennikarzem Gazeta.pl i propagatorem czytelnictwa
Dla Rosjan prawa osób LGBTQIA nie są miarą demokracji
Rozmowa z Izabelą Morską, autorką powieści Trojka, która we wrześniu 2024 roku ukazała się w wydawnictwie Marpress.
Na północ, do domu
Recenzja książki Tiny Harnesk Ludzie, którzy sieją w śniegu (przełożyła Agata Teperek, Marginesy, Warszawa 2024).
